Aile Konutu Şerhi

Aile Konutu Nedir?

Aile konutu kavramından anlaşılması gereken, eşlerin aile olarak birlikte yaşadığı konuttur. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu 186/1 “eşler, aile konutunu birlikte seçerler” demek suretiyle aile konutu kurumunu düzenlemiştir.

Aile konutunun seçiminde eşlerin karşılıklı olarak anlaşarak, sosyal ve ekonomik durumlarına uygun düşecek şekilde hareket etmeleri gerekmektedir.

Kanun koyucunun Aile Konutu şeklinde bir düzenlemeye yer vermesinin en temel sebebi özellikle evlilik birliğinin zayıf olan bireylerini koruma amacıdır. Kanun koyucunun amacı, kadın ve çocuğun hayatını idame ettirmesi adına oluşabilecek risklerin bertaraf edilmesi adına standartlar oluşturma çabasıdır.

Gerçekten de aile konutunun evlilik birliği devam ederken eşlerden yalnız birisi tarafından bir tasarruf (devredilmesi, satılması, bağışlanması, ipotek tesis edilmesi vs. ) işleminde konu olması halinde aile birliği açısından sakıncalı sonuçlar doğurabilecektir.

Evlilik birliği devam ederken eşlerden malik olmayanın bilgisi dışında ve haberi olmaksızın evin ipotek edilmesi veya satılması halinde mağduriyetlerin yaşanma ihtimali bulunduğundan, en azından böylesi önemli sonuçlar doğuracak işlemlerde diğer eşin rızasının tamamlayıcı unsur olmasını sağlamak amaçlanmıştır.

Aile Konutu Şerhi Nedir?

Mülkiyet hukuku bakımından kişiler mülkiyetlerinde bulundukları taşınır ya da taşınmaz malları diledikleri gibi tasarruf edebilirler. (eski bir deyişle mülk sahibi mülkünde dilediği gibi tasarruf eder.) Mülkiyet hakkının mutlak olmasından doğan bu özelliği nedeniyle malik kimsenin iznine ve rızasına ihtiyaç duymamaktadır.

Kural olarak bir taşınmaza sahip bulunan eşlerden birisi diğerinin iznini ve rızasını almaksızın mülkiyetindeki taşınmazı dilediği gibi tasarruf ederek, başkasına satabilir, bağışlayabilir, kendisi ya da başka birisi için ipotek ile borçlandırabilir.

Ancak evliliğin ve aile hayatının en yoğun olarak yaşandığı, diğer aile fertlerin hayatını idame ettirdiği konut olan Aile konutu ile ilgili özel hükümler uyarınca Aile Konutu şerhi verilmesi halinde taşınmaz maliki olan eş, taşınmazı ile ilgili olarak dilediği gibi tasarruf etme hakkı sınırlanmakta diğer eşin rızasına veya iznine ihtiyaç duymaktadır.

Aile Konutu Şerhinin Etkisi:

Aile Konutu Şerhi verilmekle Türk Medeni Kanunu’nun 194. Maddesindeki etkiler ortaya çıkar. Buna göre:
Malik olan eş diğer eşin rızası olmaksızın:

• Rira sözleşmesini feshedemez,
• Aile konutunu devredemez,
• Aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz.

Ayrıca rızası bulunmayan eş, hakimin müdahalesini de talep edebilecektir.

Dolayısıyla malik olan eş tarafından yapılabilecek olan taşınmazın devri sonucunu doğuran (satış, bağışlama, trampa vs.) işlemler ile taşınmaz üzerinde mülkiyet haklarını sınırlandıran (rehin-ipotek, üçüncü kişi lehine irtifak hakkı tesisi, kira sözleşmelerine has durumlar vs.) işlemler diğer eşin rızası olmadan yapılamayacaktır.

Eğer şerhe rağmen bir kimseyemülkiyet devredilmiş ise bu devir geçersizdir. Bu durumda taşınmazı satın alan kişiye karşı Tapu iptali davası açılması gerekir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta; mülkiyeti edinen üçüncü kişilerin iyiniyetli olması yani ayni hak edindiği taşınmazın aile konutu olduğunu bilmeden ve halin şartlarından da bilinmesinin üçüncü bir kimseden beklenemeyecek olduğu durumdur. TMK 1023 hükmü tapu siciline güvenerek iyiniyetli olarak ayni hak elde eden kimsenin iyi niyetinin korunacağını belirtmektedir.

Diğer bir önemli nokta ise malik iradesi dışında gerçekleşen işlemler yönünden aile konutu şerhinin koruyucu etkisinin olmamasıdır. Örneğin, haciz işleminde şerh etkisi bulunmayacaktır.

Aile Konutu Şerhi Dava Açılmadan Nasıl Konulur?

Türk Medeni Kanunu’nun 194/3 düzenlemesine göre malik olmayan eşin tapu müdürlüğüne başvurusu ile malik rızasından bağışık olarak gerçekleşecektir. Tapu Sicili Tüzüğünün “Tasarruf hakkını yasaklayan şerhler için aranacak belgeler” başlıklı madde 49 hükmü doğrultusunda yerleşim yeri belgesi, nüfus kayıt örneği ve başvurucunun şerh talebi yeterlidir. Tescil, tapu sicilinin şerhler hanesine tarihi de belirtilmek suretiyle kaydolunur.

Uygulamada Şerh için yapılacak başvuru sırasında aşağıdaki evrakların da yanlarında götürülmüş olması gerekiyor.

• Konutun aile konutu olduğunu kanıtlayan muhtarlıktan alınmış belge.
• Nüfus müdürlüğünden alınmış vukuatlı aile nüfus kayıt örneği (yerleşim yeri adresini gösterir) veya evlilik cüzdanı.

Aile Konutu Şerhi’nin Mahkeme Kararıyla Konulması:

Aile konutu şerhinin konulması aşağıdaki koşulların gerçekleşmesine bağlıdır;

– Eşlerden birinin mülkiyetinde olan bir konut bulunmalıdır,

– Eşlerden biri istemde bulunmalıdır,

– Evlilik birliği sonlanmamış olmalıdır

Konutun aile konutu olduğuna dair eşler arasında bir çekişme çıkmışsa yargısal istem gerekir. Aile konutu olduğuna dair bir çekişme çıkmışsa şerh verilmesi istemi ancak usulüne uygun açılmış bir dava ya da karşılık davada gerçekleştirilebilir.

Fiilen oturulmayan bir konut için aile konutu şerhi verilmesi mümkün değildir. Örneğin tarafların fiilen bir lojmanda oturmaları durumunda halen oturmadıkları bir konut aile konutu niteliğini taşımayacağından o konut için aile konutu şerhi verilemez.

Aile Konutu Şerhinin, Kira Sözleşmesine ve Kiralanan Taşınmaza Etkisi:

Eğer aile konutu, tarafların mülkiyetinde olmayıp kiralanmak sureti ile sağlanmışsa Türk Medeni Kanunu’nun 194/4 gereği sözleşmenin tarafı olmayan eş, kiralayana yapacağı bildirimle sözleşmenin tarafı haline gelir ve müteselsilen sorumlu olur.

Aile Konutu Şerhinin Etkisi Ne Kadar Süre Devam Eder?

Şerhin etkisi terkin edilen kadar devam edecektir. Dolayısıyla şerh, malik olmayan eş tarafından yapılmış ise yine bu eşin talebi veya muvafakatiyle, birlikte talep edildi ise birlikte taleple veya lehine şerh verilenin talebiyle, ölüm halinde sağ kalan eşin talebi ile, kesinleşen boşanma ilamının veya evliliğin iptali ilamının ibrazı ile birlikte malik olan eşin talebi ile, başkaca bir taşınmazın aile konutu olarak şerh edildiğini ispatlayan malik eşin talebi ile terkin edilebilecektir. Ayrıca mahkeme veya icra müdürlüğü de şartlar oluşmuşsa şerhin terkinini isteyebilir.

Aile Konutunun Muvazaalı (Hileli, Danışıklı) Şekilde Devredilmesi Halinde:

Aile konutu, daha Aile Konutu Şerhi konulmadan gerçek satışla malik olmayan eşin rızası alınmadan devredilmiş olabileceği gibi gerçek olmayan satışla muvazaalı şeklide de elden çıkarılmış olabilir.

Malik olmayan eşin muvazaa sebebiyle tapu iptali ve tesciline ilişkin davayı açmakta hukuki yararı mevcuttur. Eşlerin boşanmalarına karar verilmiş olması bile muvazaa sebebine yönelik olarak açılan tapu iptali ve tescil davasının incelenmesine engel oluşturmaz.